جاده‌های سرد در یک نگاه: رنج بقا در برف

به بهانه نمایش «جاده‌های سرد» از شبکه آی‌فیلم فارسی، نگاهی به این فیلم سینمایی داشته‌ایم.

شبکه آی فیلم در نمایش هفتگی فیلم سینمایی خود، یکی از مهم ترین فیلم های سینمای بعد از انقلاب را به روی آنتن برد. فیلمی سخت و دشوار از حیث تولید. در یک جغرافیای سرد و کوهستانی که پر از لوکیشن های بیرونی بود و البته با قصه ای جذاب و پرتعلیق.

قصه در دهکده ای دور افتاده می گذرد که همه مردانش برای کار به شهر رفته اند، تنها یک مرد وجود دارد که او هم مریض است و اگر مداوا نشود خواهد مُرد. اسماعیل، پسر این مرد که مش بهار نام دارد، تصمیم می گیرد برای نجات پدر به شهر برود و با دارو برگردد. اسماعیل تنها به شهر نمی رود و معلم روستا و هم محلی اش رحمان با او همراه می شوند، اما معلم که یکی از پاهایش مصنوعی است به دلیل ناتوانی جسمی از میانه راه جدا می شود و در مسیر برگشت به روستا مورد حمله گرگ ها قرار می گیرد و به گودالی پناه می برد تا جان خود را نجات دهد و عاقبت زنان و پیرزنان ده او را نجات می دهند و در نهایت رحمان و اسماعیل نیز از شهر دست پر بر می گردند و مش بهار را نجات می دهند. فیلم پایان خوشی دارد اما با منطق دراماتیک و باور پذیر.

«جاده های سرد» را می توان به عنوان فیلمی جاده ای قلمداد کرد، اما نه با مولفه های متعارف شهری آن. در واقع در اینجا به جای خیابان این کوهستان است که بستر جاده ای بودن قصه قرار می گیرد. ضمن اینکه می توان آن را فیلمی در ژانر روستایی محسوب کرد که محصول جریان فکری و فرهنگی بعد از انقلاب و تاثیراتی است که تمجید بنیان گذار انقلاب اسلامی از فیلم «گاو» مهرجویی کرده بود.

 به عبارت دیگر «جاده های سرد» مسعود جعفری جوزانی بر اساس الگوی سینمایی بعد از انقلاب ساخته شد. الگویی که در آن کوخ نشینان به جای کاخ نشینان به شخصیت های اصلی و  قهرمان های قصه بدل شدند. فیلم های که توجه بیشتری به روستاییان و ارزش های اخلاقی زیست و سبک زندگی آنها مثل صداقت و پاکدستی داشتند.

فیلم های دیگری هم در همین ژانر و الگو ساخته شدند مثل «مادیان»، «تنوره دیو» و «روزهای انتظار».

از سوی دیگر و از حیث مضمون و درون مایه قصه، جاده های سرد را می توان در ستایش صبر و بردباری برای رسیدن به هدف توصیف کرد. جعفری جوزانی که خودش از خطه لرستان است، قصه را در زیست بوم خود روایت می کند، با لهجه شیرین لری.

فیلم در واقع درباره رنج و محنت روستاییان و تلاش آنها برای بقا است که این وضعیت بغرنج از طریق کنشمندی شخصیت ها در برف سخت کوهستانی و گرفتار شدن در بین گرگ ها صورت بندی می شود. ضمن اینکه نگاه انقلابی، ظلم ستیزی و عدالت طلبی را هم می توان در پس آن ردیابی کرد.

همه این مولفه ها در شخصیت معلم روستا با بازی خوب علی نصیریان بازنمایی می شود. او معلمی است که علاوه بر درس دادن در مدرسه، نقش‌های اجتماعی دیگری از جمله طبابت، ارشاد مردم و هم‌سو شدن با آن‌ها علیه ظلم و ستم نیز از وظایف ثانویه‌اش بود. این الگو به نوعی در فیلم های دیگر آن زمان هم که گفتمان انقلابی و مبارزه گری برجسته بود، در قالب شخصیت های دیگر مورد استفاده قرار گرفت. بدون شک یکی از امتیازات بزرگ این فیلم را باید در فیلم برداری آن دانست که در آن جغرافیا و لوکیشن کوهستانی و برفی و با توجه به بضاعت فنی و تکنیکی آن زمان، بسیار سخت و دشوار بود، اما با هنرمندی تمام تورج منصوری به قاب های ماندگار بدل شد.

تورج منصوری بعدها در مصاحبه‌ای گفته بود: «در سینمای حرفه‌ای امروز هم پای مشقت‌های «جاده‌های سرد» نمی‌ایستند».

«جاده های سرد» را باید به عنوان فیلم ساختار شکنی در زمان خود در سال 64 و دهه شصت قلمداد کرد که تلاش کرد تا متفاوت از ساختار سینمای پیش از خود و مبتنی بر تحولات فرهنگی و اجتماعی ناشی از انقلاب، الگوی تازه ای از فیلمسازی در سینمایی ایران را به تصویر بکشد و البته موفق شد تا هم نظر مدیران و منتقدان را جلب کند و هم به فیلم کالتی بدل شود که فیلم های زیادی متاثر از آن تولید شوند.

 از جمله تصاویر خاطره انگیزی که از این فیلم در ذهن مخاطب ماندگار شده سکانس مربوط به حمله گرگ ها به معلم روستا است که با بازی دیدنی علی نصیریان در واکنش به این موقعیت همراه شده و به عنوان یکی از بهترین بازی های استاد نصیریان در کارنامه حرفه ای او به حساب می آید. ضمن اینکه شاهد بازی متفاوتی از حمید جبلی در نقش رحمان هستیم که حضورش در کنار استاد علی تصیریان ماندگارش کرده است.

«جاده های سرد» از نگاه بسیاری از منتقدان بهترین فیلم جعفری جوزانی است. فیلمی که در چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، تهران، برنده جایزه ویژه هیئت داوران شد.

آی فیلم با انتخاب  «جاده های سرد» توان تکنیکی سینماگران ایرانی را در فیلمی که 35 سال از ساخت آن می گذرد، به نمایش گذاشت.

(به قلم سید رضا صائمی برای وبسایت آی‌فیلم)

بیشتر بخوانید:

قصه نصرت و احمد

نگاهی به سریال «مینو»/ میان عشق و وظیفه

/ س م